ROLA WSPARCIA I POMOCY
W świecie, w którym prawie wszystko da się już zmierzyć i policzyć, a nawet przeliczyć czy coś opłaca się czy nie... Nagle stajemy przed enigmatycznym zjawiskiem jakim jest WSPARCIE, którego jedna z definicji brzmi "podeprzeć się czymś, oprzeć się na czymś lub o coś". Jest też "udzielić pomocy materialnej, moralnej lub zbrojnej", a także "podtrzymać się wzajemnie". Warto pochylić się nad zdaniem z opisu wsparcia wojskowego: "działania sił lub ich części, które pomagają, zabezpieczają, uzupełniają lub wspierają działania każdego innego rodzaju sił". [1]
WSPARCIE W KARMIENIU PIERSIĄ, o którym chcemy mówić jest, prawdę mówiąc, niemierzalne i niepoliczalne... Jednak, jego wartość jest bezcenna, jego istnienie kluczowe przy powodzeniu misji, a jego brak może być boleśnie odczuwalny i drastyczny w skutkach.
WYRWA POKOLENIOWA w opiece nad noworodkiem... Trudno to dokładnie nazwać. Poprzedni wiek to czas intensywnych i szybkich zmian w społeczeństwach, zmiana organizacji życia rodzinnego (np. kobiety skracające czas opieki nad dziećmi w domach na rzecz studiów, pracy i kariery), medykalizacja porodów (zamiana porodu w domu z akuszerką na poród w szpitalu pod okiem lekarza).
Jednak najbardziej zauważalną zmianą było niewątpliwie rozpoczęcie produkcji mieszanek mlekozastępczych dla dzieci (powstałych z nadwyżek mleka krowiego pochodzących z coraz większych hodowli mlecznych oraz prób sprzedaży mleka w proszku), rozpowszechnienie sprzedaży i smoczków uspokajaczy, a także coraz większy dostęp zwykłego obywatela do mediów.
Reklamy (w gazetach, radiu, telewizji) docierały do każdego zwykłego obywatela modelując na nowo wizję macierzyństwa: pieluszki jednorazowe zamiast wielorazowych, butelka z mlekiem modyfikowanym zamiast karmienia piersią, smoczek uspokajacz jako nieodzowny element noworodkowej wyprawki, a także wózki, łóżeczka dla niemowląt, chodziki, nowoczesne zabawki, posiłki w słoiczkach. W szpitalach rosła ilość sztucznie wywoływanych porodów, cesarskich cięć, nacięć krocza, oddzielania noworodków od matek zaraz po porodzie, karmienia butelką, podawania wody/glukozy/mleka modyfikowanego.
Nie minęło kilkadziesiąt lat, a kobiety... "ZAPOMNIAŁY" jak karmi się piersią. Zaufały tabelkom i zaleceniom ze szpitala, zaczęły karmić "na godziny", ograniczać dzieciom dostęp do piersi, zastępować karmienia smoczkami uspokajaczami, dokarmiać mlekiem modyfikowanym bez wskazania, noworodkom i niemowlętom podawać wodę, herbatki rumiankowe, z kopru włoskiego. Potem szybko wracały do pracy, a dzieci szły do żłobka bądź przedszkola.
W ten oto sposób zmieniło się wszystko. Kobiety przestały ufać swoim instynktom macierzyńskim. Zamiast tego bezpieczniej czuły się kupując specjalne specyfiki i słuchając rad lekarzy (z których wielu nigdy nie karmiło piersią).
Kobiety, które rodziły w tamtych czasach i warunkach są obecnie babciami. Pamiętają to, co same przeszły, jak sobie z tym radziły i często nie wiedzą, że MOŻNA INACZEJ. Zwykle nie są w stanie odpowiednio pomóc swoim córkom przed i po porodzie, gdyż nie nadążają za kolejnymi (tym razem dobrymi) zmianami, na rzecz powrotu do naturalności. Kierują się zaleceniami, które same usłyszały w okresie okołoporodowym kilkadziesiąt lat wcześniej...
Kiedyś mężczyźni mieli nie byli też dopuszczani do większości kobiecych tematów i sfer, które również obejmowały poród i karmienie piersią. Zajmowali się pracą, by zapewnić byt swojej rodzinie, a kobiety w pełni decydowały o opiece nad dziećmi.
Od tego czasu jednak wiele się zmieniło...
OSOBY NAJBLIŻSZE MATCE KARMIĄCEJ
Jak w karmieniu piersią może wspierać ojciec dziecka?
Jeśli jesteś tatą na etapie oczekiwania na narodziny Waszego dziecka to zachęcam Cię byś w miarę swoich możliwości wziął czynny udział w przygotowaniach do porodu i opieki nad niemowlęciem. Nie bądź obojętny ani bierny. Przyszła mama pragnie wiedzieć, że jest to dla Ciebie równie ważne jak dla niej oraz, że poświęcisz na to swój czas i uwagę. Brak wsparcia w karmieniu ze strony ojca dziecka (obojętność, zwątpienie, krytyka) to dla kobiety straszny cios.
Jeśli wierzysz w słuszność wyborów Twojej ukochanej (choćby w 100% :) ) to i tak pytaj z zainteresowaniem. Uszanuj jej potrzebę, kiedy pyta Cię czy weźmiesz udział razem z nią w szkole rodzenia, w kursie przygotowania do karmienia piersią, czy posłuchasz wykładu albo przeczytasz kilka krótkich artykułów na ten temat. Bądź otwarty na zmiany i chłonny wiedzy, jeśli okaże się, że to co słyszałeś kiedyś na temat laktacji okaże się nieprawdą (np. "karmienie piersią zniszczy Waszą więź, kobieta robi to dla zaspokajania swoich potrzeb", "mleko modyfikowane jest równie dobre jak mleko matki" itp.). Nie powielaj mitów, nie przekazuj usłyszanych negatywnych historii.
Zachęcaj przyszłą mamę do karmienia piersią - ma ono same zalety! Kobieta stworzona jest do karmienia, a dziecko urodziło się by ssać pierś matki. O korzyściach płynących z karmienia się mlekiem mamy możesz poczytać więcej tutaj. Widok karmiącej mamy jest piękny i naturalny.
Zapewnij ukochaną o Twoim wsparciu w trakcie całego procesu rozkręcania się laktacji. Doceniaj jej starania i okazane pragnienie karmienia piersią:
"Widzę Kochanie, jakie jest to dla Ciebie ważne. Zgadzam się z Tobą, jestem przy Tobie. Będę Cię motywował i robił wszystko, byś osiągnęła swój cel."
Kiedy pojawi się w młodej mamie strach, zniechęcenie, niepewność, ból w stresie związanym z połogiem/karmieniem i zacznie mówić, że "chyba nie mam mleka, nie wykarmię tego dziecka, jestem złą matką, to nie dla mnie, nie dam rady" bądź wytrwały i łagodny w swojej postawie, nie ufaj całkowicie jej emocjom:
"Pamiętasz, co było na kursie, co mówiła doradczyni/położna/etc.? Że każda kobieta to inna historia, karmienie piersią jest naturalne i fizjologiczne. Na pewno wykarmisz nasze maleństwo, zaufaj sobie. Jestem przy Tobie, widzę ile przeszłaś, podziwiam Cię, jesteś silną kobietą! Każdy problem można rozwiązać. Mogę zaraz zadzwonić do tej pani, która pomaga w laktacji i wszystko spokojnie jej opowiem, chcesz? Noworodek potrzebuje kilka mililitrów siary. Zadbamy teraz o Ciebie, żebyś czuła się dobrze, zjadła, wypiła, żebyś się zrelaksowała i będziesz spokojnie przystawiać dziecko do piersi/odciągać mleko, itp. Twoim celem było karmienie piersią - ja Ci w tym pomogę! Nigdzie się nie spieszymy, to wszystko jest proces, którego uczycie się wzajemnie. Nie musisz się niczym martwić, z każdym dniem będzie lepiej i łatwiej."
Jeśli w Waszym otoczeniu znajdą się osoby, które skrytykują Wasz wybór o karmieniu naturalnym to zawsze stawaj w obronie mamy i dziecka. Korzystaj z wiedzy o laktacji, którą zdobyliście. Nie bądź obojętny - udowodnij, że Tobie również na tym zależy, bądź dobrą zmianą w społeczeństwie. W końcu dbając o matkę karmiącą dbasz o zdrowie jej oraz Waszego dziecka! Dbasz o jego odporność, którą właśnie zyskuje na całe życie.
Pamiętaj, że karmienie piersią jest PRAWEM KOBIETY, a możliwość karmienia się mlekiem matki jest PRAWEM DZIECKA. Karmić się więc mogą we wszystkich miejscach publicznych, o każdej porze, w której będą tego potrzebować - w górach i nad morzem, w restauracji i w kościele, w urzędzie i sklepie, w parku i w autobusie. Więcej o karmieniu piersią w przestrzeni publicznej możesz przeczytać tutaj. Niemowlę nie może "poczekać". Dziecko karmione piersią może potrzebować posiłku zawsze i wszędzie (tak samo jak dziecko karmione butelką - sztucznie bądź mlekiem odciągniętym).
Jednak najlepszą pomoc kobiecie może okazać mężczyzna robiąc to, w czym naturalnie jest najlepszy, mianowicie dbając o konkretne czynności.
Kiedy Twoja ukochana rozpoczyna przygodę z laktacją, zadbaj koniecznie o następujące sprawy:
- regularne posiłki oraz uzupełnianie płynów
Matka karmiąca po porodzie musi jeść i pić by odzyskiwać siły. Zwróć uwagę czy ma ona apetyt, czy zgłasza zachcianki ("Mam ochotę na moje ulubione żeberka...", "Marzę o pizzy..." ) - to dobry znak. Zwykle przy rozkręcającej się laktacji zwiększa się apetyt (tzw. wilczy głód) i kobiety chcą pić bardzo dużo wody. Jeśli mama nie zgłasza takiej potrzeby to szczególnie o to zadbaj, przypominając jej, że to bardzo ważne, by dbała o siebie! Poproście rodziców/teściów o pomoc, znajomych o podrzucenie jakichś zakupów, zamówcie catering do domu. "Potrzymam maleństwo, ponoszę, a Ty spokojnie zjedz." - kąpiel pod prysznicem, korzystanie z toalety
Tylko kobieta po porodzie rozumie, że naprawdę w życiu może być taka sytuacja, że jest się cały dzień we własnym domu, a nie ma się kilku minut na skorzystanie z toalety bądź krótki prysznic... Zorganizuj dla mamy choćby kwadrans, kiedy będzie mogła w spokoju i komforcie umyć się, przebrać, odświeżyć - bez stresu, że dziecko płacze. Przypominaj jej, że powinna regularnie chodzić do toalety - jej narządy wewnętrzne w połogu mają trudne zadanie powrotu na swoje "normalne miejsce", w związku z czym częste opróżnianie pęcherza ma duże znaczenie. "Idź Kochanie do łazienki, nie spiesz się i niczym nie przejmuj." - odpoczynek, sen
Każdy na pewno słyszał słynną radę "śpij, kiedy dziecko śpi". Niestety, nie zawsze jest to możliwe. Nie każda kobieta ma ochotę na drzemkę w ciągu dnia, nie każda potrafi zasnąć. Jest to już prawie niemożliwe, kiedy ma się w domu starsze dzieci, które również potrzebują uwagi, a ilość obowiązków domowych stale rośnie. Mimo wszystko, zachęć mamę do tego, żeby wykorzystała czas kiedy noworodek/niemowlę zasypia na ODPOCZYNEK lub SEN. Kobieta w połogu funkcjonuje na bardzo wysokich obrotach całą dobę, jej ciało przechodzi przyspieszoną metamorfozę (w przybliżeniu jest to cofnięcie w 8 tygodni zmian, które następowały przez 9 miesięcy), szczególnie więc potrzebuje czasu na regenerację. Przejmij część jej obowiązków domowych, zapewnij, że nie musi martwić się gotowaniem czy sprzątaniem, weź starsze dziecko na spacer czy plac zabaw. Bardzo przydają się zasłony zaciemniające/rolety lub zwykła opaska na oczy do spania, by mama mogła się zrelaksować i zasnąć. - wygodna pozycja do karmienia piersią
W pierwszych tygodniach po porodzie kobieta poświęca na karmienie dziecka bardzo dużo czasu. Życie noworodka kręci się wokół jedzenia i spania, z krótkimi przerwami na aktywność i wypróżnianie się. Noworodek chce być przy piersi często, je miarowo, w międzyczasie przysypia. Bliskość mamy, jej ciało (ciepło, zapach, bicie serca) jest tym miejscem, przy którym każde maleństwo chce przebywać. Im dziecko jest starsze i większe, a więc i silniejsze, czas jego karmienia się skraca - wypija swoją porcję mleka szybciej, widać dłuższe momenty aktywności, zainteresowania otoczeniem. Wszystko to wiąże się właśnie z komfortem matki - czy pozycja, w której karmi jest dla niej wygodna? Czy nie obciąża nadmiernie jakiejś części ciała? Czy nie pochyla się ona nad dzieckiem, nadwyrężając okolicę karku i cały kręgosłup? O najlepszej pozycji "na start", a mianowicie o naturalnej/biologicznej/odchylonej można poczytać więcej TUTAJ. Co możesz zrobić? Upewnić się czy ukochana ma podpartą głowę, łokcie, stopy (podnóżek, pufa), czy jest wygodnie oparta. Czy w pobliżu ma kubek z piciem, talerz z jedzeniem. Spytaj czego potrzebuje - muzyki, filmu, rozmowy w trakcie karmienia?
Babcia może być dużym oparciem dla kobiety w ciąży, towarzysząc jej w jej lepszych i gorszych momentach błogosławionego stanu, rozumiejąc co córka/synowa przeżywa. Jej osobiste przeżycia, wspomnienia i doświadczenia miewają ogromny wpływ na przygotowanie kobiety do porodu, karmienia, opieki nad noworodkiem. Młoda mama słuchając opowieści swojej mamy/teściowej wyobraża sobie siebie w tej roli, nastraja się emocjonalnie, jest jak gąbka, która chłonie wszystko co ją otacza - to co dobre i to co złe.
Współczesna babcia bywa aktywną zawodowo kobietą, niekoniecznie dostępną w każdym czasie, nie zawsze w bliskiej relacji z dziećmi bądź niezaangażowaną w ich życie prywatne. Jednak każda, która pragnie być najlepszą pomocą dla swoich dzieci oraz wnuków stoi przez ogromnym wyzwaniem. W większości przypadków by to osiągnąć musi PRZEKROCZYĆ SIEBIE: zmierzyć się z własnymi wspomnieniami z czasu ciąży, porodu, opieki nad noworodkiem, a następnie nauczyć się dzielić się swoim doświadczeniem i wiedzą w delikatny i nienarzucający się sposób, biorąc pod uwagę różnicę czasów, zaleceń, stanu aktualnej wiedzy, a także konkretną relację mama-córka/teściowa-synowa.
Jak w karmieniu piersią może wspierać babcia?
Jeśli jesteś babcią, której wspomnienia dotyczące karmienia piersią są pozytywne i postrzegasz czas karmienia swoich dzieci jako osobisty sukces to jesteś najlepszym materiałem na żywe wsparcie dla swojej córki/synowej spodziewającej się dziecka.
Przede wszystkim pytaj. Pytaj córkę/synową o jej samopoczucie, emocje, o to czego potrzebuje, jakiego wsparcia oczekuje, jakie są jej plany dotyczące karmienia piersią. Dziel się tym, co dobre. Opowiadaj szczerze i z wyczuciem o tym jak przygotowywałaś się do porodu i karmienia, jak to przeżyłaś, na czyją pomoc mogłaś liczyć, co było dla Ciebie najważniejsze, jak długo planowałaś karmić, czy miałaś w tym doświadczeniu towarzystwo (swoje siostry, przyjaciółki, sąsiadki), jak długo karmiłaś, co było w tym najpiękniejsze, a co najtrudniejsze. Aktualizuj swoją wiedzę: poświęć swój czas by edukować się razem z córką/synową, korzystając z najlepszych aktualnych źródeł (kursy, książki, strony internetowe itd. - WYKAZ POLECANYCH ŹRÓDEŁ NA DOLE ARTYKUŁU). Podkreślaj wyjątkową rolę karmienia piersią w życiu kobiety i dziecka, wartości mleka kobiecego i jego wpływ na zdrowie całych pokoleń, a także jego naturalność i łatwą dostępność w codziennym życiu (w każdym miejscu, we wszystkich warunkach i okolicznościach).
Jeśli młoda mama, której towarzyszysz przeżywa trudności w karmieniu (niepewność, wątpliwości, ból, trudne emocje) okaż swe zrozumienie i współczucie. Bądź cierpliwa i łagodna. Zaproponuj jej uzyskanie pomocy od profesjonalisty (czytaj dalej: specjaliści od karmienia piersią). Mów, że świetnie sobie radzi, jest najlepszą mamą, że wszystko co trudne mija i, że ma prawo do wszystkich emocji w połogu. Zapewnij o swojej pomocy, choćby w najprostszych czynnościach, takich jak np.: przytulanie i noszenie noworodka, kiedy mama idzie pod prysznic, przygotowanie dla niej posiłku, posprzątanie/zrobienie prania, przypilnowanie starszego dziecka (wspólna zabawa, wyjście na spacer czy plac zabaw).
Jeśli jesteś babcią, której wspomnienia dotyczące karmienia piersią są negatywne i postrzegasz czas karmienia swoich dzieci jako porażkę (czas bolesny, niepewny, samotny) bądź w ogóle nie karmiłaś piersią to możesz w piękny sposób przepracować to doświadczenie i stać się dla swojej córki/synowej wsparciem, którego SAMA NIE DOŚWIADCZYŁAŚ.
Przede wszystkim zachowuj dla siebie to, co złe. Młoda mama jest niezwykle wrażliwa na straszliwe opowieści o porodach rodem z horrorów, nie chce wyobrażać sobie bólu ani krwi. Nie powielaj mitów, które może słyszałaś wiele lat temu, będących podstawą zaleceń dla pokolenia, które straciło szansę na karmienie piersią ("mleko mamy jest za chude/za tłuste", "karm co 3 godziny, nie częściej", "musisz trzymać się ścisłej diety, bo inaczej zaszkodzisz dziecku", "jak jesteś chora albo masz zapalenie piersi to nie możesz karmić", "karmienie musi boleć", "dziecko już jest duże, możesz podać butelkę, po co się męczyć", "po pół roku to już jest woda, a nie mleko" itp., itd.). Szanuj i podziwiaj decyzję mamy o chęci karmienia piersią, okaż swoje zrozumienie, nie zniechęcaj do karmienia. Bądź doskonałym towarzyszem w zdobywaniu rzetelnych informacji na temat laktacji, możesz zyskać tak wiele! Aktualizuj swoją wiedzę: poświęć swój czas by edukować się razem z córką/synową, korzystając z najlepszych aktualnych źródeł (kursy, książki, strony internetowe itd. - WYKAZ POLECANYCH ŹRÓDEŁ NA DOLE ARTYKUŁU).
Tak samo jak babcie z pozytywnym doświadczeniem: w przypadku trudności okaż zrozumienie i współczucie, jeśli nie wiesz jak doradzić to zaproponuj jej uzyskanie pomocy od profesjonalisty. Doceniaj, komplementuj, zapewnij o swojej pomocy w najprostszych czynnościach domowych, które zwykle są ogromnym wyzwaniem dla kobiety w połogu.
Ogromną wartość niosą ze sobą siostry, przyjaciółki, sąsiadki, które bez względu na swoje osobiste przeżycia (negatywne bądź pozytywne), potrafią nieść młodej mamie pocieszenie, wsparcie, dobre słowo, zapewnienie o pomocy. Kiedy jedna kobieta autentycznie wierzy w drugą (w jej siłę, możliwości) to dodaje jej skrzydeł i przyczynia się do jej sukcesu.
"Posłuchaj, mój start był ciężki, nie było nikogo kto by mi pokazał jak się to robi prawidłowo i dlatego mi się nie udało, ale Ty jesteś inna! Masz mnie, masz bliskich, poszukajmy razem specjalisty od karmienia piersią w naszej okolicy i zobaczysz, że rozwiążemy ten problem, będziesz karmiła tak długo jak tylko zamarzysz."
Jak w karmieniu piersią może wspierać przyjaciółka?
Prawdę mówiąc, możesz robić wszystko to, co ojciec dziecka i jego babcia, o ile nie dzielą Was kilometry. Jeśli masz ochotę, czas, możliwości i zostaniesz poproszona to możesz przypilnować dziecka, pomóc w domu, zrobić zakupy, dotrzymać towarzystwa.
- Pochwal, wesprzyj, okaż zrozumienie. Wsłuchaj się w potrzebę mamy. Zapytaj o cel jej wizyty. Dowiedz się jakiego wsparcia i pomocy potrzebuje. Podkreślaj zalety i korzyści z karmienia piersią dla matki i dziecka - KLIKNIJ TUTAJ
- Aktualizuj swoją wiedzę z zakresu laktacji, korzystaj z najnowszych zaleceń i polecanych źródeł, odsyłaj do nich matkę karmiącą (np. https://e-lactancia.org/ ) . Kieruj się faktami, nie powielaj mitów!
- W razie potrzeby, jeśli sytuacja tego wymaga i problem nie leży w Twoich kompetencjach, odeślij mamę po specjalistyczną pomoc laktacyjną (zamiast od razu polecać preparaty mlekozastępcze). Może to być położna środowiskowa, edukator do spraw laktacji, współpracujący z Tobą Międzynarodowy Dyplomowany Konsultant Laktacyjny, Certyfikowany Doradca Laktacyjny bądź Promotor Karmienia Piersią. Poinformuj o ogólnodostępnym niemedycznym wsparciu laktacyjnym, takim jak organizacje wspierające matki karmiące, grupy stacjonarne oraz online.
"Przegląd 100 badań 83 000 uczestników: każda forma profesjonalnej pomocy, zwłaszcza bezpośredniej, wydłuża czas trwania karmienia naturalnego - ta pomoc jest kluczowa w momencie krytycznym."
McFadden i inni, 2017 [6]
"W dokumencie Global Breastfeeding Collective SKILLED BREASTFEEDING COUNSELLING znajdziemy informację, że zapewnienie wsparcia w karmieniu piersią, poradnictwo laktacyjne dla ma i innych członków rodziny przez pracowników ochrony zdrowia, wsparcie niemedyczne, poradnictwo pielęgniarki, położnej i doradcy laktacyjnego może zwiększyć wyłączność karmienia piersią o 48 procent." hafija.pl [7]
Co zrobić, gdy nie wiesz jak pomóc:
- okażesz mamie zrozumienie, wysłuchasz ją i zapewnisz o swoim wsparciu,
- podkreślisz wartość karmienia piersią,
- odeślesz ją do konkretnych specjalistów zajmujących się laktacją (IBCLC, CDL, położna, edukator do spraw laktacji, PKP) - pomożesz znaleźć kontakt do nich, podasz nazwisko, numer telefonu, będą to osoby z polecenia, które mogą jej pomóc
Złoty standard, tytuł międzynarodowy, najwyższy certyfikat specjalistów od laktacji, potwierdzający u konsultantów wiedzę i umiejętności do wspierania kobiet. Możliwy do uzyskania przez każdego, co 5 lat następuje jego recertyfikacja. Egzaminowanym przyznaje tytuł Międzynarodowa Rada. Konsultanci kierują się standardami etycznymi zapisanymi w Kodeksie profesjonalnego postępowania dla konsultantów laktacyjnych IBCLC. Ich opieka obejmuje kobiety po porodzie oraz na każdym etapie laktacji, aż do odstawienia dziecka od piersi. Przyjmują oni swoich pacjentów w poradniach laktacyjnych, przychodniach, oferują wizyty domowe, są zatrudniani w szpitalach.
Lista aktualnych doradców w Polsce znajduje się TUTAJ.
Lista aktualnych Promotorów w Polsce znajduje się TUTAJ.
- Stowarzyszenie Ochrony, Promocji i Wsparcia Karmienia Piersią
- Winnica Mleka - w swoim kręgu kobiet (facebook)
- Stowarzyszenie "Małyssak"
- hafija.pl
- La Leche League Polska
- Fundacja "Specjaliści Dzieciom"
- Fundacja "Mlekiem Mamy"
- laktaceuta.pl
- Fundacja "Makatka"
- oraz wiele innych - szukaj lokalnie i online
- Stowarzyszenie Ochrony, Promocji i Wsparcia Karmienia Piersią - https://www.sopwkp.pl/
- Centrum Nauki o Laktacji - https://cnol.kobiety.med.pl/pl/
- Medycyna Praktyczna - https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/karmienie-piersia.html
- blog hafija.pl, PKP Agata Aleksandrowicz- https://www.hafija.pl/
- Fundacja "Mlekiem Mamy" - https://www.mlekiemmamy.org/
- Fundacja "Specjaliści Dzieciom" - https://klub.lekarskimokiem.pl/
- Farmaceuta laktacyjny Karolina Morze - https://laktaceuta.pl/
- blog wymagajace.pl, PKP Magdalena Komsta - https://www.wymagajace.pl/
- Stowarzyszenie "Małyssak" - https://malyssak.pl/
- blog winnicamleka.pl, PKP Dominika Daszkiewicz-Dykiert - https://www.winnicamleka.pl/
- blog tematrzekamleka.pl, PKP Monika Maciołek - https://www.tematrzekamleka.pl/
- blog prawoilaktacja.pl, PKP Anna Koronkiewicz-Wiórek - https://www.prawoilaktacja.pl/
- Nehring-Gugulska M, Żukowska-Rubik M, Pietkiewicz A. (red.), Karmienie piersią w teorii i praktyce. Podręcznik dla doradców i konsultantów laktacyjnych oraz położnych, pielęgniarek i lekarzy, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017
- Mohrbacher N., Kendall-Tackett K., Karmienie piersią, siedem naturalnych praw, Agora, 2018
- Rapley G., Murkett T., Po prostu piersią, Mamania, 2015
- Karpienia M., Karmienie piersią, natuli, 2020
- Palmer G,. Polityka karmienia piersią, mamania, Warszawa 2017
Ilustracja: Urszula Marzec
Komentarze
Prześlij komentarz